DỊCH MÃ
1. Khái niệm
– Dịch mã là quá trình chuyển thông tin là mã di truyền thành trình tự axit amin trên chuỗi polipeptit.
– Thực chất là quá trình tổng hợp prôtêin.
2. Vị trí diễn ra
– Diễn ra trong tế bào chất.
3. Thành phần tham gia
– Mạch khuôn: mARN
– tARN
– Riboxom
– Axit amin tự do
– Enzim tham gia: enzim hoạt hoá, enzim đặc hiệu
4. Nguyên tắc
– Nguyên tắc khuôn mẫu
– Nguyên tắc bổ sung
5. Diễn biến
Quá trình này chia làm 2 giai đoạn:
5.1. Hoạt hóa a.a
Trong tế bào chất nhờ các enzim đặc hiệu và năng lượng ATP, các aa đựơc hoạt hoá và gắn với tARN tạo nên phức hợp aa – tARN.
5.2. Tổng hợp chuỗi polipeptit
– Riboxom trượt trên mARN theo chiều 5’ →3’. Bắt đầu tại mã mở đầu (AUG) → Kết thúc ở mã KT (UAA, UAG, UGA). Mỗi lần dịch chuyển 1 codon.
– Axit amin được lắp vào đúng vị trí là nhờ NTBS giữa codon (mARN) với anticodon (tARN).
– Quá trình (3 giai đoạn)
+ Mở đầu
Tiểu đơn vị bé của ribôxôm gắn với mARN ở vị trí nhận biết đặc hiệu (gần bộ ba mở đầu) và di chuyển đến bộ ba mở đầu (AUG), aa mở đầu – tARN tiến vào bộ ba mở đầu (đối mã của nó khớp với mã mở đầu trên mARN theo nguyên tắc bổ sung), sau đó tiểu phần lớn gắn vào tạo ribôxôm hoàn chỉnh.
+ Kéo dài
aa1 – tARN tiến vào ribôxôm (đối mã của nó khớp với mã thứ nhất trên mARN theo nguyên tắc bổ sung), một liên kết peptit được hình thành giữa axit amin mở đầu với axit amin thứ nhất.
Ribôxôm chuyển dịch sang bộ ba thứ 2, tARN vận chuyển axit amin mở đầu được giải phóng. Tiếp theo, aa2 – tARN tiến vào ribôxôm (đối mã của nó khớp với bộ ba thứ hai trên mARN theo nguyên tắc bổ sung), hình thành liên kết peptit giữa axit amin thứ hai và axit amin thứ nhất.
Ribôxôm chuyển dịch đến bộ ba thứ ba, tARN vận chuyển axit amin mở đầu được giải phóng. Quá trình cứ tiếp tục như vậy đến bộ ba tiếp giáp với bộ ba kết thúc của phân tử mARN.
+ Kết thúc
Khi ribôxôm chuyển dịch sang bộ ba kết thúc thì quá trình dịch mã ngừng lại, 2 tiểu phần của ribôxôm tách nhau ra. Một enzim đặc hiệu loại bỏ axit amin mở đầu và giải phóng chuỗi pôlipeptit.
• Polixôm (poliriboxom)
Plixôm là hiện tượng nhiều ribôxôm cùng tham gia giải mã trên một mARN giúp tăng hiệu suất tổng hợp prôtêin.
Xem video quá trình dịch mã tại đây: