CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN THỂ
Quần thể có các đặc trưng cơ bản:
1. Mật độ cá thể của quần thể
– Mật độ cá thế của quần thể là số lượng cá thể của quần thể trên một đơn vị diện tích hay thể tích của quần thể.
– Mật độ cá thể có ảnh hưởng tới mức độ sử dụng nguồn sống trong môi trường, tới khả năng sinh sản và tử vong của quần thể.
2. Sự phân bố cá thể
Có 3 kiểu phân bố cá thể trong quần thể:
– Phân bố theo nhóm hỗ trợ nhau qua hiệu quả nhóm.
– Phân bố đồng đều góp phần làm giảm cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể.
– Phân bố ngẫu nhiên tận dụng được nguồn sống tiềm tàng trong môi trường.
3. Tỉ lệ giới tính
– Là tỉ lệ giữa số cá thể đực và cái trong quần thể.
– Tỉ lệ giới tính thay đổi và chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố (điều kiện sống của môi trường, đặc điểm sinh sản, sinh lí và tập tính của sinh vật…..).
4. Cấu trúc tuổi
– Người ta chia cấu trúc tuổi thành:
+ Tuổi sinh lí: khoảng thời gian sống có thể đạt đến của cá thể.
+ Tuổi sinh thái: thời gian sống thực tế của cá thể
+ Tuổi quần thể: tuổi bình quân của các cá thể trong quần thể.
– Thành phần nhóm tuổi của quần thể thay đổi tuỳ từng loài và điều kiện sống của môi trường. Khi nguồn sống suy giảm, điều kiện khí hậu xấu đi hay xảy ra dịch bệnh … thì các cá thể già và non chết nhiều hơn các cá thể thuộc nhóm tuổi trung bình.
– Các nghiên cứu về nhóm tuổi giúp chúng ta bảo vệ và khai thác tài nguyên sinh vật có hiệu quả hơn. Ví dụ: khi đánh cá, nếu các mẻ lưới đều thu được số lượng cá lớn chiếm ưu thế → nghề đánh cá chưa khai thác hết tiềm năng; nếu chỉ thu được cá nhỏ → nghề cá đã khai thác quá mức.
5. Kích thước quần thể
– Là số lượng cá thể (hoặc sản lượng hay năng lượng) của quần thể.
– Kích thước quần thể dao động trong khoảng từ kích thước tối thiểu đến kích thước tối đa.
+ Kích thước tối thiểu là số lượng cá thể ít nhất mà quần thể cần để duy trì và phát triển. Nếu kích thước quần thể ở dưới kích thước tối thiểu thì quần thể rơi vào trạng thái suy giảm dẫn đến diệt vong do nguyên nhân là:
* Số lượng cá thể quá ít, sự hỗ trợ trong quần thể giảm.
* Khả năng sinh sản giảm do cơ hội gặp nhau của các cá thể đực và cái ít.
* Số lượng ít nên thường xảy ra giao phối gần.
+ Kích thước tối đa là giới hạn cuối cùng về số lượng mà quần thể có thể đạt được, phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường.
– Kích thước quần thể phụ thuộc vào sức sinh sản, mức độ tử vong, sự phát tán cá thể (xuất cư, nhập cư) của quần thể sinh vật.
Nt = N0 + B – D + I – E
(Trong đó: N0: Số lượng cá thể ban đầu ; B: Số lượng sinh ra ; D: Số lượng tử vong; I: Số lượng nhập cư ; E: Số lượng xuất cư).
6. Sự tăng trưởng của quần thể
– Tăng trưởng kích thước quần thể trong điều kiện môi trường không bị giới hạn (điều kiện môi trường hoàn toàn thuận lợi): Quần thể có tiềm năng sinh học cao tăng trưởng theo tiềm năng sinh học (đường cong tăng trưởng hình chữ J).
– Tăng trưởng kích thước quần thể trong điều kiện môi trường bị giới hạn (điều kiện môi trường hoàn toàn thuận lợi): Quần thể tăng trưởng giảm (đường cong tăng trưởng hình chữ S).
7. Tăng trưởng của quần thể người
– Dân số thế giới tăng liên tục trong suốt quá trình phát triển lịch sử.
– Dân số nhân loại phát triển theo 3 giai đoạn:
+ Giai đoạn nguyên thuỷ, dân số tăng chậm.
+ Giai đoạn nền văn minh nông nghiệp, dân số bắt đầu tăng.
+ Giai đoạn công nghiệp, nhất là giai đoạn hậu công nghiệp, dân số tăng mạnh → bùng nổ dân số.
– Dân số tăng nhanh là nguyên nhân làm chất lượng môi trường giảm sút.
– Cấu trúc dân số của quần thể người được thể hiện qua tháp dân số. Tháp dân số cho biết dân số của quần thể đang phát triển, ổn định hay suy giảm.
