I. Liên Xô từ 1945 đến giữa những năm 70
1. Liên Xô từ 1945 đến giữa những năm 70
a. Công cuộc khôi phục kinh tế (1945 – 1950)
* Bối cảnh:
– Bị tổn thất nặng do Chiến tranh thế giới thứ hai, 27 triệu người chết, 1.710 thành phố và hơn 70.000 làng mạc bị thiêu hủy, 32.000 xí nghiệp bị tàn phá.
– Các nước tư bản bao vây kinh tế, cô lập chính trị.
– Phải tự lực tự cường hoàn thành thắng lợi các kế hoạch 5 năm khôi phục kinh tế, củng cố quốc phòng, giúp đỡ phong trào cách mạng thế giới.
* Thành tựu:
– Hoàn thành kế hoạch 5 năm khôi phục kinh tế trong 4 năm 3 tháng.
– Năm 1950, sản lượng công nghiệp tăng 73%, nông nghiệp đạt mức trước chiến tranh.
– Năm 1949 chế tạo thành công bom nguyên tử, phá vỡ thế độc quyền nguyên tử của Mĩ.
b. Liên Xô tiếp tục xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội (từ 1950 đến nửa đầu những năm 70)
Liên Xô tiến hành các kế hoạch dài hạn và đạt nhiều thành tựu to lớn:
* Kinh tế:
– Công nghiệp: Giữa những năm 1970, là cường quốc công nghiệp thứ hai thế giới, đi đầu trong công nghiệp vũ trụ, công nghiệp điện hạt nhân…).
– Nông nghiệp: sản lượng tăng trung bình hàng năm 16%.
* Khoa học kĩ thuật:
– Năm 1957, phóng vệ tinh nhân tạo đầu tiên của trái đất.
– Năm 1961, phóng tàu vũ trụ đưa nhà du hành Gagarin bay vòng quanh Trái đất, mở đầu kỉ nguyên chinh phục vũ trụ của loài ngoài.
* Xã hội: có nhiều biến đổi:
– Chính trị ổn định.
– Tỷ lệ công nhân chiếm 55 % số người lao động.
– Trình độ học vấn của người dân được nâng cao (3/4 số dân có trình độ trung học và đại học).
* Đối ngoại:
– Là trụ cột của hệ thống XHCN.
– Là chỗ dựa cho hòa bình và cách mạng thế giới.
* Ý nghĩa:
– Chứng tỏ tính ưu việt của CNXH ở mọi lĩnh vực xây dựng kinh tế, nâng cao đời sống, củng cố quốc phòng.
– Làm đảo lộn toàn bộ chiến lược của đế quốc Mĩ và đồng minh Mĩ.
2. Nguyên nhân sụp đổ của chế độ XHCN ở Liên Xô và Đông Âu
– Đã xây dựng mô hình chủ nghĩa xã hội không phù hợp với quy luật khách quan, đường lối chủ quan, duy ý chí, quan liêu bao cấp không theo quy luật của cơ chế thị trường làm sản xuất đình trệ, đời sống nhân dân không được cải thiện.
– Thiếu dân chủ, thiếu công bằng, tham nhũng… làm nhân dân bất mãn.
– Không bắt kịp bước phát triển của khoa học – kĩ thuật tiên tiến, dẫn đến tình trạng trì trệ, khủng hoảng kinh tế – xã hội. Phạm phải nhiều sai lầm trong cải tổ làm khủng hoảng thêm trầm trọng.
– Sự chống phá của các thế lực thù địch ở trong và ngoài nước.
=> Đây chỉ là sự sụp đổ của một mô hình XHCN chưa khoa học, chưa nhân văn và là một bước lùi tạm thời của chủ nghĩa xã hội.
II. Liên Bang Nga từ năm 1991 đến năm 2000
Liên bang Nga là quốc gia kế thừa địa vị pháp lý của Liên Xô trong quan hệ quốc tế.
* Về kinh tế:
– Từ 1990 – 1995, tăng trưởng bình quân hằng năm của GDP là số âm.
– Giai đoạn 1996 – 2000 bắt đầu có dấu hiệu phục hồi (năm 1990 là -3,6%, năm 2000 là 9%).
* Về chính trị:
– Tháng 12/1993, Hến pháp Liên bang Nga được ban hành, quy định thể chế Tổng thống Liên bang.
– Từ năm 1992, tình hình chính trị không ổn định do sự tranh chấp giữa các đảng phái và xung đột sắc tộc, nổi bật là phong trào ly khai ở Trécnia.
* Về đối ngoại: một mặt thân phương Tây, mặt khác khôi phục và phát triển các mối quan hệ với châu Á.