I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
– Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585), hiệu là Bạch Vân Cư Sĩ.
– Ông là một người rất tài giỏi và liêm khiết thanh cao, có quan niệm cao quý đúng đắn về việc chốn quan trường và nơi làng quê.
– Ông học rộng tài cao đỗ đạt ra làm quan sau đó vì chán ghét chốn quan trường nhiều mưu thâm kế hiểm cho nên ông đã trở về quê sông cuộc sống thanh đạm mà hiền lành.
– Tác phẩm tiêu biểu của ông gồm: Bạch Vân Am thi tập, Bạch âm quốc ngữ thi tập.
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác:
Sau một thời gian làm quan trong triều chứng kiến nhiều cảnh đấu đá gang đua hãm hại lẫn nhau, Nguyễn Bỉnh Khiêm vốn là một người ngay thẳng làm việc thiện cho đời cho nên ông nhanh chóng nhận ra chốn quan trường không phải là chỗ để dành cho mình vì thế ông đã cáo quan về quê ở ẩn. Tại đây ông đã sáng tác bài thơ Nhàn.
b. Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật.
c. Xuất xứ:
– “Nhàn” được viết bằng chữ Nôm trong tập “Bạch Vân Quốc ngữ thi”.
– Nhan đề bài thơ: Do người đời sau đặt.
d. Bố cục: 4 phần:
– Phần 1: hai câu đầu: cuộc sống lao động giản dị nơi thôn quê.
– Phần 2: hai câu tiếp: quan niệm về dại khôn của nhà thơ.
– Phần 3:hai câu tiếp: đồ ăn thức uống nơi thôn dã.
– Phần 4: còn lại: rút ra chân lý về cuộc sống.
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1. Cuộc sống lao động giản dị nơi làng quê.
– Công việc:
+ Lặp lại một: Số từ (đếm rành rọt) tạo nên một tiết tấu nhịp nhàng, thể hiện tâm thế chủ động, sẵn sàng.
+ Mai, cuốc, cần câu: (là những danh từ) chỉ những công cụ lao động của nhà nông.
+ Nhịp điệu (2/2/3): chắc khỏe, chậm rãi thể hiện tư thế ung dung, thanh thản
→ Với cách sử dụng số đếm rất linh hoạt, nhịp thơ ngắt nhịp đều đặn 2/2/3 kết gợp với hình ảnh những dụng cụ lao động nơi làng quê → cuộc sống lao động vô cùng bình dị nơi thôn quê.
– Tác phong: Thơ thẩn (từ láy) → ung dung, nhàn nhã.
– Thái độ: “Dầu ai vui thú nào”:mặc người đời, không quan tâm, suy tính dao động.
→ Hai câu thơ đã giới thiệu cho chúng ta thấy một cuộc sống của nhà thơ khi cáo quan về quê ở ẩn. Đó là một cuộc sông lao động của biết bao nhiêu người dân khác. Ung dung, thanh thản của một con người “vô sự”, trong lòng không gợn chút suy tính, lo toan về danh lợi.
2. Quan niệm về lẽ dại khôn ở đời
– Nhà thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật đối lập:
Ta >< Người
dại >< khôn
vắng vẻ >< lao xao.
(Tự do – yên lành) (Ràng buộc-hiểm độc)
→ dại – khôn:
+ Nói ngược, thâm trầm, ý vị, tự tin.
+ Vẻ đẹp nhân cách, trí tuệ: sống thoát khỏi vòng danh lợi.
3. Cuộc sống sinh hoạt nơi thôn dã vô cùng bình dị và thanh cao
– Bốn mùa hiện lên với những thực phẩm tương ứng và nhà thơ cứ mùa nào thì ăn thức nấy → cuộc sống đầy đủ và không lo đói.
– Mùa thu ăn măng trúc, đông ăn giá, xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao → cuộc sống rất an nhàn. Những thực phẩm ấy có thể không phải là những cao lươn mỹ vị nhưng nó có sẵn trong tự nhiên.
→ Cuộc sống đạm bạc, thảnh thơi và sự hài lòng của nhà thơ với cuộc sống thanh đạm, hòa hợp với thiên nhiên
4. Chân lý ở đời của nhà thơ
– Uống rượu để say (điển tích) – thực ra để tỉnh.
+ Nhìn xem: tư thế đứng cao hơn.
+ Phú quí tựa chiêm bao (so sánh): công danh, của cải, quyền quí chỉ là giấc mơ.
– Chân dung nhân vật trữ tình:
+ Triết lí: coi thường phú quí.
+ Nhân cách: dám từ bỏ vinh hoa, quyền lực về với cuộc sống đạm bạc mà thanh cao nơi thôn dã, sống hòa hợp với tự nhiên. Đó là quan niệm sống “nhàn” xuất phát từ trí tuệ sáng suốt và uyên thâm.
+ Thái độ: Trung thành với cuộc sống nho gia, hình thức phản kháng lại xã hội phong kiến đương thời, bảo vệ phẩm giá.
III. TỔNG KẾT
1. Nghệ thuật
– Bài thơ Nôm có ngôn ngữ tự nhiên, giản dị nhưng thâm trầm, sâu sắc.
– Sử dụng nhiêu thủ pháp NT: điệp, đối, điển cố, cách ngắt nhịp…
2. Nội dung
Bản chất của quan niệm sống nhàn : hòa hợp với tự nhiên, giữ cốt cách thanh cao, vượt lên trên danh lợi.