I. Tư tưởng tôn giáo
– Ở thời kì độc lập Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh.
* Nho giáo:
– Thời Lý, Trần nho giáo dần dần trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp thống trị, chi phối nội dung giáo dục thi cử xong không phổ biến trong nhân dân.
– Thời Lê Sơ, Nho giáo được nâng lên địa vị độc tôn và được duy trì cho đến cuối thế kỉ XIX.
* Phật Giáo
– Thời Lý – Trần được phổ biến rộng rãi, chùa chiền được xây dựng ở khắp nơi, đúc chuông, tô tượng, viết giáo lí nhà Phật.
– Thời Lê Sơ phật giáo bị hạn chế, thu hẹp, đi vào trong nhân dân.
* Đạo giáo
– Thời Lý – Trần tuy không được phổ cập nhưng hòa lẫn với các tín ngưỡng dân gian. Một số đạo quán được xây dựng.
– Từ cuối thế kỉ XIV Đạo giáo suy dần, số lượng người theo đạo giảm bớt.
II. Giáo dục, văn học, nghệ thuật, khoa học kĩ thuật
1. Giáo dục
– Năm 1070, Vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu.
– Năm 1075, tổ chức khoa thi đầu tiên ở kinh thành.
– Giáo dục được hoàn thiện và phát triển, là nguồn đào tạo quan chức, người tài.
– Thời Lê sơ, cứ ba năm có một kì thi hội, chọn tiến sĩ.
– Năm 1484, dựng bia ghi tên tiến sĩ.
=> Từ đó giáo dục được tôn vinh, quan tâm phát triển. Tác dụng của giáo dục đào tạo người làm quan, người tài cho đất nước, nâng cao dân trí, song không tạo điều kiện cho phát triển kinh tế.
2. Phát triển văn học
– Phát triển mạnh từ thời nhà Trần nhất là văn học chữ hán. Tác phẩm tiêu biểu: Hịch tướng sĩ.
– Từ thế kỉ XV văn học chữ Hán và chữ nôm đều phát triển.
– Đặc điểm:
+ Thể hiện tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, tự hào dân tộc.
+ Ca ngợi những chiến công oai hùng, cảnh đẹp của quê hương đất nước.
3. Sự phát triển nghệ thuật
+ Kiến trúc phát triển chủ yếu ở giai đoạn Lý – Trần – Hồ, thế kỉ X – XV theo hướng phật giáo gồm chùa, tháp, đền.
+ Bên cạnh đó có những công trình kiến trúc ảnh hưởng của nho giáo: cung điện, thành quách, thành Thăng Long.
+ Điêu khắc: Gồm những công trình trạm khắc, trang trí ảnh hưởng của phật giáo và nho giáo nhưng vẫn mang nét độc đáo riêng.
+ Nghệ thuật sân khấu ca, múa, nhạc mang đậm tính dân gian truyền thống.
– Nhận xét:
+ Văn hóa Đại Việt thế kỉ X – XV phát triển phong phú đa dạng.
+ Chịu ảnh hưởng của yếu tố ngoài nhưng vẫn mang đậm tính dân tộc và dân gian.
4. Khoa học kĩ thuật
– Đạt thành tựu có giá trị.
+ Bộ Đại Việt sử kí của Lê văn Hưu (bộ sử chính thống thời Trần); Nam Sơn thực lục, Đại Việt sử kí toàn thư (Ngô Sĩ Liên và các sử thần triều Lê).
+ Địa lí: Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ.
+ Quân sự có Binh thư yếu lược.
+ Thiết chế chính trị: Thiên Nam dư hạ.
+ Toán học: Đại thành toán pháp của Lương Thế Vinh; Lập thành toán pháp của Vũ Hữu.
+ Hồ Nguyên Trừng chế tạo súng thần cơ, thuyền chiến có lầu, thành nhà Hồ ở Thanh Hóa.