I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
– Nguyễn trãi là một quân sư tài ba của Lê Lợi trong trận chiến với giặc Minh, là một vị quan thanh liêm chính trực và là một nhà thơ tài giỏi.
– Ông xuất thân trong một gia đình quý tộc.
– Cuộc đời nhiều thăng trầm sóng gió, ngay từ nhỏ đã phải mất đi người mẹ thân yêu mà khi ấy ông mới có 6 tuổi, vẫn rất cần một tình mẹ yêu thương che chở.
– Đến khi lớn thì ra làm quan, cuộc đời trải qua những trận biến đổi của lịch sử nước nhà.
– Đến cuối đời tưởng được thanh thản thì tai họa án oan ập đến khiến gia đình ông chịu hình phạt lớn nhất là chu di cửu tộc. Mãi về sau vua Lê Thánh Tông mới giải oan cho ông.
– Sự nghiệp sáng tác của ông bao gồm những tác phẩm lớn như: Quân trung từ mệnh tập, Quốc âm thi tập, Ức Trai thi tập.
2. Tác phẩm
a. Xuất xứ:
– Được in trong tập Quốc âm thi tập
– Tập thơ Quốc âm thi tập:
+ Gồm 254 bài thơ (chia làm 4 phần: vô đề (ngôn chí, mạn thuật, tự thán, tự thuật, bảo kính cảnh giới), môn thì lệnh, môn hoa mộc, môn cầm thú.
+ Thể hiện vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi.
+ Viết bằng thể thơ thất ngôn xen lục ngôn (nhấn mạnh: đây là nỗ lực cách tân, Việt hóa thể thơ bằng cách xen vào văn bản những câu thơ lục ngôn).
– Bảo kính cảnh giới: Gương báu răn mình. Tuy nhiên, bài thơ không nặng về giáo huấn, khuyên răn, triết lí mà thể hiện cảm xúc tinh tế của một tâm hồn thi sĩ.
b. Hoàn cảnh sáng tác: đây là thời gian Nguyễn Trãi về quê sống ẩn dật , sống một cuộc sống thanh đạm mà thanh thản tâm hồn. Ở đây ông lắng nghe được nhịp sống con người đang trôi chảy và nhà thơ sáng tác lên bài thơ này.
c. Bố cục:
– Sáu câu đầu: bức tranh cảnh ngày hè.
– Hai câu cuối: tấm lòng Ức Trai.
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1. Bức tranh cảnh ngày hè
– Những cảnh vật được đưa vào trong bức tranh: hòe, thạch lựu, hoa sen.
– Màu sắc: lục, đỏ, hồng.
– Âm thanh: lao xao, dắng dỏi.
– Con người: chợ cá làng ngư phủ.
– Hệ thống động từ: đùn đùn, giương, phun, tiễn (phân biệt tiễn / tịn / tạn).
– Biện pháp nghệ thuật: đảo ngữ (nhấn mạnh sự rộn rã của âm thanh), hệ thống từ láy tượng hình, tượng thanh sinh động.
→ Nhận xét: bức tranh thiên nhiên với màu sắc tươi tắn, rực rỡ, tràn ngập âm thanh (kết hợp so sánh với thơ Nguyễn Du: Dưới trăng quyên đã gọi hè – Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông).
→ Bình dị, đời thường.
→ Tâm hồn yêu thiên nhiên, giao cảm vừa mạnh mẽ vừa tinh tế với tạo vật, gắn bó với cuộc đời.
2. Tấm lòng yêu nước thương dân của Ức Trai (2 câu cuối)
– Khát vọng: có cây đàn của vua Ngu Thuấn để ca ngợi đời thái bình, dân no ấm.
(liên hệ câu: Vua Nghiêu Thuấn, dân Nghiêu Thuấn – Dường ấy ta đà phỉ sở nguyền)
– Tấm lòng yêu nước thương dân: nhân dân là món nợ suốt đời, công thành nhưng thân không thoái; thân nhàn, ngôn nhàn mà tâm không nhàn.
– Ước mong cao quí của một bậc hiền nhân. Lấy chuyện xưa để nói nay, khao khát thấy cảnh đời no ấm của nhân dân, dám mong bệ hạ rủ lòng thương, chăm lo tới muôn dân, sao cho nơi hang cùng ngõ vắng không còn tiếng hờn giận, oán sầu. Đó là gốc của nhạc.
(liên hệ với bài Mao ốc vị thu phong sở phá ca của Đỗ Phủ – muốn có một ngôi nhà rộng trăm ngàn gian che khắp cho kẻ sĩ trong thiên hạ, riêng mình chịu đói rách cũng được à tấm lòng của bậc trí giả đời nào cũng vậy, luôn đau đáu vì dân vì nước).
III. TỔNG KẾT
– Nội dung: bức tranh thiên nhiên ngày hè bình dị, dân dã; tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu dân, yêu nước.
– Nghệ thuật: sử dụng thành công những câu thơ lục ngôn xen vào những câu thơ thất ngôn, ngôn ngữ bình dị mộc mạc.